Terugblik op de Slotbijeenkomst Biodiversiteitsmonitor Zuidwestelijke Delta fase 2

Op 4 december kwamen boeren, beleidsmakers en vertegenwoordigers vanuit verschillende ketenpartijen samen voor de slotbijeenkomst van de Biodiversiteitsmonitor Akkerbouw Zuidwestelijke Delta fase 2. Een bijzondere mijlpaal, want na enkele jaren heeft dit project haar doel om duurzaamheid op het boerenerf te tonen en belonen (zonder de bedrijfsvoering uit het oog te verliezen) zich vertaald in een financiele beloning op basis van KPI’s voor de 80 deelnemende akkerbouwbedrijven. De beloning is gefinancierd vanuit het IBP Vitaal Platteland. Boerenverstand Onderzoek en Advies heeft het project uitgevoerd en tijdens deze dag werd in samenwerking met Wageningen Universiteit (WUR) en de Provinciale overheden teruggekeken op de inzichten, uitdagingen en innovaties die uit de afgelopen twee jaar van het project voortvloeiden. Naast het bespreken van de resultaten over 2023 was er ruimte voor een blik vooruit: hoe gaan we verder met de BMA en het positief waarderen en stimuleren van duurzaamheid op het boerenerf in de akkerbouw?

Samen kijken naar de cijfers

Tijdens het ochtenddeel van de dag stond de BMA en wat er inhoudelijk geleerd is van de KPI scores van de 80 deelnemende bedrijven centraal. De resultaten uit 2023 geven een goed beeld van de impact van het project en wat er nu al geleverd wordt op de verschillende KPI’s. Het mooie is dat er voor vrijwel alle thema’s vooruitgang te zien is.

• Nutriënt en emissies: De best presterende bedrijven kende een hogere stikstofefficiëntie door lagere aanvoer en gelijke afvoer t.o.v. de rest van de bedrijven. Ook hadden deze bedrijven een hoger aandeel N uit kunstmest
• Bodem en water: Maar liefst 90% van de deelnemende bedrijven haalden tenminste 1 punt voor het verbeteren van de waterkwaliteit. De bedrijven hadden gemiddeld een hoger aandeel rustgewassen en groter aandeel N uit organische mest.
• Biodiversiteit: 80% van de bedrijven scoorde positief op gewasdiversiteit. Vooral grotere bedrijven met een divers bouwplan deden het hier goed.
• Integraal: de best presterende bedrijven op de hele set aan KPI’s waren gemiddeld qua bedrijfsgrootte, varieerden sterk qua aandeel aardappelen in het bouwplan en kenden een licht hogere stikstofefficientie t.o.v. het gemiddelde van de pilot.

Vanuit de integrale analyse kwam naar voren dat stikstofefficiënte een belangrijke onderliggende bedrijfsfactor lijkt te zijn die bepaald hoe bedrijven scoren op de KPI’s.

Maatregelen zoals het toepassen van groenbemesters na uien en aardappelen blijken veelbelovend, omdat ze stikstof vasthouden in de bodem en later besschikbaar kunnen maken voor het volggewas. Toch is er ook nog werk aan de winkel. De integrale analyse van de KPI’s laat zien dat bedrijven vaak sterk presteren op één thema, maar dat het moeilijk is om op alle thema’s tegelijk te excelleren. Zo is er bijvoorbeeld een spanningsveld tussen een hoog aandeel organische mest (goed voor de KPI organische stofaanvoer) en een goede stikstof- fosfaatbalans. Om boeren te begeleiden in het bereiken van een integraal-duurzame prestatie is o.a. meer kennis en begeleiding nodig.

Belonen wat werkt

Een belangrijk onderdeel van het project is het beloningssysteem. Boeren ontvingen een vaste vergoeding voor dataverzameling en een variabele beloning op basis van hun prestaties op Kritische Prestatie Indicatoren (KPI’s). Hiervoor is gewerkt met de KPI’s uit de Biodiversiteitsmonitor Akkerbouw en KPI-kernset die ten tijde van de start van de dataverzameling (begin 2024) operationeel waren. Elk behaald punt was een aantal euro’s waard. De beloning per deelnemer varieerde van € 1.000 tot ruim €3.000. Elke deelnemer behaalde punten en kreeg dus een beloning. De hoogst behaalde score was 19 punten. Vooralsnog heeft de beloning vooral een symbolisch karakter. Om echt een beweging in gang te zetten is een stapeling van beloningen tussen overheid en markt op dezelfde KPI’s nodig.

De beloningstabel zoals deze gebruikt is om prestatiepunten toe te kennen.

Dit systeem helpt niet alleen om boeren te belonen, maar geeft ook inzicht in wat werkt en waar nog verbeteringen nodig is. De KPI’s ontsluiten kennis over de efficiëntie van de bedrijfsvoering vanuit data die je als boer toch al vaak registreert, maar nu misschien nog niet benut. Tijdens het project kwam naar voren dat leren van deze data, het vergelijken met andere bedrijven en hier gezamelijk de discussie over voeren voor deelnemers minstens even waardevol is als een financiele beloning. De resultaten waren veelbelovend, maar ook uitdagend. Zo haalde maar een klein gedeelte van de boerderijen één punt in alle KPI categorieën, en geen enkele boerderij 2 punten in elke categorie. Hieruit blijkt wederom dat integraal scoren op de KPI’s uitdagend is.

Wim van de Ree, algemeen directeur van Nedato, in gesprek over de gezamenlijke toekomstvisie.

In gesprek over de toekomst

Na de resultaten stond de middag in het teken van discussie en reflectie met akkerbouwers én leden van de klankbordgroep (o.a. de provincies, waterschappen, Rabobank, BO Akkerbouw, FarmFrites, Lamb Weston, Bayer, Cosun). Met deze partijen wordt sinds 2021 gesproken over de ontwikkeliing en opschaling van de systematiek en hoe deze partijen dezelfde KPI’s op kunnen nemen in hun (duurzaamheids-) programma’s. Hoe zorgen we ervoor dat KPI’s bijdragen aan biodiversiteit én praktisch verbeterbaar blijven voor boeren? Wat kunnen we doen om de wildgroei aan keurmerken te stroomlijnen? En hoe werken we verder aan een systeem dat boeren beloont voor de verduurzaming van hun bedrijfsvoering? Hoe zorgen we ervoor dat de systematiek gebruikt blijft worden om positief mee te stimuleren en belonen en niet als ‘’afrekentool’’ ingezet wordt?

Een belangrijke uitkomst is dat er draagvlak is om door te gaan. De pilot heeft laten zien dat KPI’s het mogelijk maken de duurzaamheidsprestaties op het boerenerf meetbaar en inzichtelijk te maken. Deelnemers zijn het erover eens dat kennisdeling en praktische tools minstens zo belangrijk zijn als beloning, en zijn dan ook enthousiast om deel uit te blijven maken van deze ontwikkeling. Momenteel wordt er met provincies gesproken over het vervolg van het project. Voor het vervolg zijn kennisdeling, verdere automatisering van dataverzameling, en betere ondersteuning van boeren om hun prestaties te verbeteren enkele belangrijke focuspunten.

Deze bijeenkomst maakt deel uit van het project Interbestuurlijk Programma Vitaal Platteland in de Zuidwestelijke Delta. In deze regio is Boerenverstand, met meer dan 80 akkerbouwers, aan het slag met tonen en belonen, met de focus op het belonen. Telers ontvangen vanuit de betrokken provincies (Noord-Brabant, Zeeland en Zuid-Holland) een vergoeding voor deelname en een beloning voor behaalde scores op de verschillende KPI’s.

Lees meer over de Biodiversiteitsmonitor Akkerbouw via de link hieronder.